Content feed Comments Feed

Nbung laru gaba

Posted by nzk Saturday, July 26, 2008


N.Z mung dan hta mung laru gaba du ra ai mana ma ga de na hpang ai nbung laru gaba gaw NZ mungdan a dingdung maga daw de Auckaland mare gaba hte de a lahta daw maga de hkying hkum mi 130 km madang hte laja lana nbung bung lai wa sai ,ya ten du hkra gaw masha si ai lam rai n-nga tim nbung a majaw dum nta 10000 jan myihprap wan htyen mat sai hte maw daw lam ni htyen mat ai majaw hkawm sa hkawm wa yak mat ai lam chye lu ai.
ya na zawn laru gaba byin wa nahpe tau chye ai majaw seng ang ai ni kawn mung masha hpe jau sadi jaw makawp maga ya ai majaw ladu lai htyen za ai lam hte si hkrung si htan nbyin ai hku re.

Aotearoa & NewZealand

Posted by nzk Monday, July 21, 2008


(Ndai bat mitup gaw NZ mung dan hta Maori ni a laika ga masat bat re)

Mungkan hta ndum shami mat mat wa ai amyu ni lawlaw wa rai nga ai,tinang a lamu ga ni mat mat n-na masha ni ndum ai sha gayau mat wa let ndai mung kan hta n-dan dawng mat wa lu ai amyu ni law law wa rai nga ai, gasha dawn u.s mung dan na red indian masha ni zawn re .
Dai hte maren ndai NZ mung dan a jau man rai nga ai Maori myu sha ni mung shan hte a Aotearoa ngu ai mungdan hpe shamat kau ai amyu ni rai nga ai.hpa majaw shan hte ni tinang a mying shing teng hpe sha mat kau wa nga a ta, Maori ni gaw nz mung dan hta shawng nga ai amyu ni re , lai wa sai ten shan hte a makam gaw nat jaw re lai li lai ka nlu ai hpang daw de sasa na sara ni lai ka galaw ya ai majaw lai ka lu ai ni re,
Maori ni gaw mung kan hkalim ai(sha u ing) lam hpe chye ai amyu ni re,bai na shan hte ni gaw tinang a labau ni hpe ngup ga hte tsun galen hkrat wa ma ai ,bai shan hte gaw hpun sum la tawk ai lam hta grai sharawng ma ai, tinang a gaji gawoi ni a lau ni hpe dai tawk da ai hpun sum la ni hpe yu let chye ma ai, Marae ngu ai dum nta ni hta amyu htung hkring hte sen gai lam ni hpe tsun ja hta ma ai .dai marae nta gaw anhte j.w nta hte loi bung ai galu yang re rai nga ai ,dai marae nta ni hpe grai shagrau hkung ga ma ai htunghkring poi zawn re ni hpe dai shara hta ga law ma ai.
Tsa ban 19 hpang daw de gaw European masha ni shang bang wa ai kawn shan hte a lamu ga ni hpe si mani ai ladat hte zing la hkrum sai. masha sai gayau mat wa ai hte ahkaw ahkang ni hkrat sum mat ai .dai zawn shning lawlaw ndum shani majoi nga pyaw shalai kau ma ai dai hpang Maori ni hte shan hpraw ni sha da gasat ga la hkat ai hpang 1840 feb 6 ya hta Waitangi ngu ai shara hta lahkawng ma ga na masha gaba ni ta mast htu let sha zim kau ma ai.Dai gashaka laika gaw a tsawm sha lachyum byan da ai lam nga ai maori ni gaw english ni hpe dai ni du hkra shan hte ni a lamu ga hpe masu la da ai ngu hkam la da ma ai, bai nz mung dan hpe english ni up hkang na lam hpe myit hkrum ta masat htu da ma ai ,
english ni gaw shan hte hpe pyaw pyaw tawn da ma ai dai lam ni hta shanhte gaw pyaw taw nga mat ai .Rai tim dai ni maori myu sha ni gaw shan hte a lam ni hpe bai nhtang gaw gap nga ma sai amyu htung hkring lai li laka ni hpe gaw sha rawt da lu ma sai ,asuya mung shan hte hpe shgrau sha tsaw da ma ai , maori ga hpe mung dan a no.2 rung ga hku jai lang ai maori laika hpe subjet langai hku sharin ai shan hte a lak san dakkasu ni nga ai hte mungdan a amyu sha mahkawn hpe maori hku mahkawn ngut jang she english hku mahkawn ai .parliament hta Maori party gaw no.6 kaw rai nga ai.
Dai ni shing gyim ahkaw ahkang hpring nga ai mung dan na lamu ga ma du ni ndai zawn re simani ai ladat hte dawn hkrum nga ai ,masha gaw pyaw jang yawng hpe malap kau wa ai baw remaori ni mung shan hte majoi nga shalai ai ma jaw shan hte a shing teng amying hpe shamat kau sai re , dai ni anhte j.w shani mung ga ra de du mat wa na kun myit yu hpa rai nga ai , nlaw nla re ai hte masha ni a la pran mahkoi wa nmat wa na kun? dai ni j.w shani gaw satan a zing ri ai lam ma jaw anhte hta rawt malan mayu ai myit naw rawng nga ai lama na sim sa ngwi pyaw wa yanggara hku rai wa sa na kun? du na ten hpe myit shing ran let shakut shaja sa wa ngu yawng hpe ga saw dat ai rai.
Hpaji byeng ya a npawt gaw karai kasang rai nga ai, jinghpaw wunpawng shani yawng hpaji lamhta kung hpan wa mu ga .

Africa Mungdan du,Magrau Grang ai Wunpawng Shayi

Posted by nzk Sunday, July 20, 2008


Africa Mungdan, Zinbabwi de shaning shagun, South Calorilina, United Medodist Church kaw nna, sasana magam sa galaw shakut nga ma ai hta,Wunpawng shayi rai nga ai, Srm. Maran Kai Nang mung,shanglawm sa garum nga ai lam chye lu ai.Srm. Maran Kai Nang gaw, Nutritionist langai rai nna, South calorina, Nutrition Department kaw , bungli gaba galaw nga ai re hte,Shi gaw, Sara Kaba Rev: Maran Yaw a kasha re hpe mung chye lu ai.Shi hte rau, Mr. Alton Euwing ( Hospital Administrative), Rev. Gery, Mr. Howard Agnew, hpung ni gaw, Zinbabwi na, matsan masha ni hpe tsi lajang ai, tsi rung kaw ra nga ai,arung arai ni hpe sa lajang na matu sa du ai re lam hpe mung chye lu ai. Zimbabwi kaw na masha ni a a-sak gaw,galu dik htum 35 ning re ai lam hte, mung dan masha 4 hta na, marai langai ,(4:1) gaw, AIDS ana byin nga ma ai nga nna, Srm. M.Kai Nang, Kachin Today de tsun ai. “ Mungdan grai matsan ai majaw gaw, shanhte hkai ai, hkai nu, nai tong hta lai nna, hpa sha na n-nga ai, masha malawng maga hte AIDS a majaw kanu kawa nlu mat sai ma ni gaw, Old Mutari sasana wang e sha kam hpa nna, nga ai re” nga nna mung, shi matut tsun dan ai.Sasana kaw nna, yu bau da ai, dai ma ni hpe laika atan tsan 5 du hkra sha ,sharin ya lu nna,dai hpang gaw, shanhte hkrai shanhte tam sha nna, asak 35 ning du hkra asak hkrung lu ma ai re hpe mung chye lu ai.Ndai zawn rai,kaga amyu sha ni a lapran e, magrau grang let,mayank mahkak ni hpe,garum shingtau lawm nga ai , Srm.Maran Kai Nang gaw, “ anhte Wunpawng amyu sha ni a shawnglam hta dai zawn n-byin hkra, ya kaw nna, grai shadi, maja ra na re”, nga nna shi a myit tsan ai lam hpe, Kachin Today de tsun wa ai.
K T G Na shaw da ai re.

J.w shani dutaw nga ai NewZealand mungdan a lam

Posted by nzk Wednesday, July 16, 2008

Jinghpaw wunpawng sha ni a buhtawt kumran hkrat wa ai gaw mungkan a sinpraw, sinna ,dindung, dingda chyam bra nga sa ga ai.Mungkan ga gaw mare gahtawng langai zawn sha rai mat wa sai re.Jinghpaw wunpawng shani du taw nga ai NZ mung dan a lam hpe ntsa lam shachyen ya dat ai.
NewZealand mungdan gaw dingda pacific nammukdara hta nga ai zinlawng mungdan kaji re dingdung hte dingda ngu ai madung zinlawng lahkawng nga ai ,masha law malawng gaw dingdung zinlawng hta nga ma ai,mungdan yawng 268,000 sqkm gaba ai,ndia mung dan hta shawng du ai gaw Maori ni re 8th-14th century hta du sai ,dai hpang 19th century ram hta Europeans ni bai du shang wa ma ai,NZ mungdan hpe Maori hku Aotearo nga ma ai .1642 ning hta europ masha langi gaw Holand mungdan na Zealand ngu ai mying hpe la let NewZealand ngu shamying hpang ai.1800 ram kawn Europ mashani lawlaw wa dushang wa sai .2004 jahpan hta mungdan ting masha wan 4 jansha nga ai.

NZ mungdan gaw msha bawsang hte htunghkring hkum ai sha ra re,75% gaw europ ni rai nna ngam ai gaw Mario hte pacific zinlawng mashani hte Asian ni rai nga ai.ahkyak madung mare ga ba 4 sha nga ai Auckland,Wellington,Christchurch hte Dunedin ni re ,Mare daju gaw Wellington re.duhkraladaw gaw ladu lai namung ngahte ai hte ladu lai mung ngashung ai,mungkan hta nbung sanseng dik shara mung rai nna tsit tsawm ai hte simsa ai mung dan re,NZ mungdan mashani gaw makau grup yin shingra tara hpe grai manu shadan ma ai nuclear power nlang ai hpe grai arawng la ma ai.

Democracy mungdan re hte maren shing gyim ahkaw ahkang hpring tup nga ai ,mung kan hta num ni ralata me hpe shawng bang lu ai mungdan langai re ,num ni hpe manu mana makawp maga da ma ai ,yatatut mungdan ning baw PM mung num rai nga ai.

NZ mung dan gaw mungkan hta 100% tup hpaji chye ai kaw lawm ai ,lawu tsang (primary) jawng lai ka sharin ai hta mung kan kaw no.1 rai nga ai , mani asak 6 ningkawn lahta tsang duhkra nsharin nmai re,University lung na matu ra ai gumhpraw hpe atsuya kaw na mai hkoi la ai ,ndai hta PR lu da sai ni mung lawm ai.mungdan ting dakkasu 8 hte laga polytechnic ni lawlaw mung nga ai.

NZ mungdan gaw hkai luhkai sha hte rem lurem sha ai lam hpe madung dat ai ,tinang lu ai shang gumhpraw hta hkan nna mashayawng gaw hkanse (tax) bang ra ai tax hta ai hta mungkan hta tsaw dik kawlawm ai re rai tim yagaw bai shayawm kau sai.shang grum hpraw nau nga ai hte yak ai ni a matu manu hkyam sa ai hku atsuya nta ni hpe mai shawk ai,bung li n-nga mat na yak hkak wa yang atsuya kaw mai garum hpyi ai. magaji ni 6 ning duhkra tsi manu njaw ai sha tsi lajang ya ai ,atsuya tsirung ni hta tsi tsi yang tsep kawp manu jahpu nla ai hte mashangai yang tsep kawp manu njaw ra ai.
Ndai hte mi nz mung dan a lam hpe ntsa lam tang madun dat ai rai.

Maroi ni nz mungdan hta shawng du na hpa majaw Aotearo ngu ai hpe shamat kau ai hpe hpang de bai tang madun dan na.

Hkang hte Jinghpaw hpa shai a ta?

Posted by nzk Thursday, July 3, 2008



Dai ni anhte jinghpaw wunpawng myu shani hta tengsha ragadawn nga ai gaw hapji re hpe gadai mung n-ndang lu na re ,dai ni anhte myusha ni hpa galaw ra ai hpe nang ngai myit dum ngun lana matu ndai lai ka ngau hpetang madun ai re.
Moi shawng de jawng laika Myen htilaika langai mi hta Chin hnint Bamah Swe Yinn Hpya, Bamah hnint Chin Swe Myo Yinn nga nna Hkang hte Myen a lam ka da ai hpe mu hti yu ai. Dai maumwi hta mali hka ku de na yawng yu wa ai baren di langai mi hpe matsan gumgai yan dingla lu sai la nna shan a nta e wa tawn da yang la sha ma lahkawng kraw pru wa ai da. Langai mi gaw Hkang ni a kaji kawa tai nna, kaga langai mi gaw Myen ni a kaji kawa, tai ma wa ma ai da oi. Baren di kaw na shinggyim masha kraw ai lam mai byin n mai byin gaw DNA hpaji ninghkrin ni she chye mahtai jaw na sai.
Anhte Jinghpaw Wunpawng sha ni a ji woi ji wa ni hkai ai maumwi hta gaw Hkang hte Jinghpaw a lam teng sha rawng ai. Hkang Gam gaw kahpu rai nna, Jinghpaw gaw kanau re ai nga ai. Majoi shingra kaw na rau yu hkrat wa yang lam e hkring ai kaw, kahpu Hkang Gamn gaw nai tawng hpe ahpa hpa sha kalep nna lau lau ju jahkut sha lai mat wa sai da.
Kanau Jinghpaw wa hpe gaw nai tawng tinghkum nawng wan mang hta ju da ya nna lat sin sha nga ta shangun ai da. Kanau Jinghpaw wa gaw nai tawng hkut hkra ala sha nga yang kahpu Hkang Gam gaw kanau n hkan dep lu na matu nam langa hpun ni hpe azat lai mat wa sai da. Kanau Jinghhpaw wa gaw nai tawng hkut nna sha ma ai hpang kahpu Hkang Gam hpang de hkan sa wa yang, nam langa hpun ni lahkam jan jan, ladawng mi daram ram prut taw ai hpe mu nna, hpu gaw grai tsan e de du mat na sai, gara hku tim n hkan de sana re, ngu myit shayaw kau nna dai ni na anhte a Wunpawng buga hta nga hti nan ta sai da.
Hpu nau Hkang ni hpe san yu yang shanhte a Chin maumwi hta nanhte Kachin ni mahtang she kahpu re nga ma ai. Ga amyu hpan hku sagawn ai linguistics hpaji hku nga yang Kuki Chin hte Jinghpaw gaw ni dik rai nga ai.Britisha asuya anhte a buga de shawng nnan du sa wa ai shaloi, Hkang hte Jinghhpaw amyu sha ni gaw nat jaw nga mala ai da. American Baptist saana gaw Jinghpaw ni kaw sahwng du nna Hkang ni kaw hpang hkrat du ai.
Hpaji n chye laika n lu ai majaw sasana sara kaba ni laika sa galaw ya ai kaw na laika lu ai amyu ni tai wa sai. Hpaji n chye ai ni re ai majaw rung amu n mai galaw ai. Hpyen lahkawn yang tsi jep n awng ai masha 40% re ai lam chye lu ai. British Levi dap ni hte American Ranger 101 dap ni hta hpyen magam shang gun hpai tim Japan hpyen dap hta Jinghpaw Wunpawng amyu sha ni hpyen la kadai n galaw ma ai. Tsi jep n awng nna hpyen la n lu galaw ai Hkang ayu sha ni hpa galaw sha ai kun? hkrak n chye ai. Rai tim, tsi jep n awng nna hpyen dap, pyada dap de n lu shang ai Jinghpaw ni gaw lam kuli galaw ma ai. Nkau mi ri gawng nna Panchabyi lauban ni kaw sa chang sha ma ai. Kanoi prat hta kanoi hpun kaw na kanoi la dut ma ai.
Lai wa sai 1960 jan ning hkan hpun sau tam dut ai zawn rai nga ai). Jinghpaw amyu sha ni kaw na hpun pyen nta hpri hpraw nta shawng gap rawng ai ni, mawdaw shawng mari jawn lu ai n i gaw hpyen dap na pru ai ni rai nga ma ai. Hpyen dap de na alu hte sasana Jinghpaw sara ni mung htawk lai wa masai re. Hpyen dap hkan e hpung sara army chaplain ni pyi tawn da lai wa masai. Hpunau Hkang ni gaw la kaja langai mi hpun pyen nta langai hpri tsup galup nna gap rawng lu ra ai, ngu ai mashing hte n byin n mai shakut lai wa sai lam chye lu ai. British kaw na shanglawt lu ai hpang Jinghpaw mungdaw Kchin State masat ya tim Hkang ni hpe gaw Chin Special Division ngu nna Myen mung a daw chyen hku sha masat da ya ma ai. 1947 ning hkan na mungdan kata e dinghku majan law wa sai. Kayin amyu masha ni Myen mung hpe ganoi up sha kau ai shaloi U Nu asuya gaw Jinghpaw amyu hta na Sama Duwa Sinwa Nawng hte Hkang amyu hta na Aungsan Thuriya Bo Taik Chun hpe abawk la nna gasat jahtaw kau shangun sai rai nga ai.
1960 jan ning kaw nna gaw dinghku majan hkrai gasat ra ai majaw Hkang bum de sumdoi jaing-htauk nau law wa ai hpe Hkang myitsu ningbaw ningla ni mu mada wa masai. Dai majaw Hkang ramma ni hpe hpyen shang na malai hpaji shakut na n-gun jaw masai. Hkainu htu abraw nna shadu sha ai Hkang ramma ni hpe Myen n-gun grai kra grai mu ai woi shadu sha nna, nanhte ndai zawn re ai Myen n-gu mu mu masi mai sha mayu yang laika hpaji shakut mu, ngu tsun n-gun jaw ai lam chye lu ai.Dai shaloi kaw na Hkang hpu nau ni laika hpaji hpe grai shakut, kanu kawa ni mung n-gun jaw, matsan ai kaw na gumhpraw jawm alahkawn htawk rai nna, tan 10 awng la, dakkasu jan mau degree gup la ai grai law wa sai.
1970 jan ning hta gaw Hkawlik dakkasu department dap shagu hta Hkang sara sarama n i grai dung wa masai. Tsi sarawun doctor, Enginner mung grai law wa masai. Asuya magam dap shagu hta Hkang officer du ni grai law wa sai. Dai ten hta anhte Jinghpaw Wunpawng sha ramma ni nam de grai yan shang mat wa ai rai nga ai. 1980 jan ning hkan nna gaw Myen gumhpraw manu grai hkrat wa ai majaw asuya magam gun shabrai sha ai ni nga yak wa sai. Lu ai shata shabrai hte shata tawt hkra sha na yak wa sai. Dai majaw hpu nau Hkang ni zen sai. Hpyen dap de mung n shang sai. Asuya bungli mung nau n shang sai. Sanghpaw hkan ni hkan ma ai. Tan 10 awng degree lu ai ni chyum jawng de yan ma ai.
Dai ni hpu nau Hkang amyu masha ni n du nga ai maigan mungdan kaba n nga sai. Tsi sarawun Engineer hti n dang ai hta n ga Chyum hpaji munu ni, mungkan hpaji munu doctorate degree kahtap nna lu ai ni latsa daram nga ma ai. Maigan dakkasu ni hte chyum dakkasu kaba ni hta hpunau Hkang amyu masha ni professor galaw nga ma ai. Anhte Wunpawng sha ni hta mungkan hpaji PhD lu ai marai lahkawng sha mu lu ai. Maigan dakkasu hte maigan chyum dakkasu hkan sara tai ai Wunpawng sha langai mi mung n mu ai. Hpunau Hkang ni a mungdaw hta ja lungseng nhprang manu dan ai hpun hpa mung n rawng ai. Jak rung langai mi mung n nga ai. Anhte Jinghpaw Wunpawng buga na ja lungseng, hpun ni htu dut nna laning mi ramma marai 10-20 hpe sha pyi maigan de hpaji htawk yang ya gaw PhD degree lu ai Jinghpaw Wunpawng ramma hpaji ninghkrin gaw hpaji dap department shagu, mungdan kaba na dakkasu shagu, chyum dakkasu shagu hta hpring jawng nga na sai.
USA du ai Jinghpaw Wunpawng sha ni mung Miwa ni China Town nga nna de nga ai zawn Kachin Town pyi lu de nga na daram rai sai. Myu tsaw, mung tsaw ngu marawn nna Jinghpaw Wunpawng myu shada asak gyam hkat, ja lungseng,hpun kawa, nhprang sut rai sha kashun htu shaw dut sha nga yang gaw hpunau Hkang ni a lagaw lahkam dep na n loi sai.
Dr. Kha Lum
Ndai laika ngau hpe http://www.kachintodayusa.org/ na shaw la da ai re ,ahkaw ahkang nhpyi ai sha shawla ai majaw mung grai tawngban ai hku re.




Matut mahkai mayu yang

Dau Hkawng 0064-06 3683872 h/p 0210642851 donghkong@gmail.com